←Projektliste

Bjona Thaci
Blumen unter Tage – Kunst als Bewältigungs-strategie für psychische Belastung im Bergbau-kontext

Aquarell auf Leinwand / Watercolor on canvas / Akwarela na płótnie

(DE) Der Bergbau war über viele Jahre hinweg ein prägender und wichtiger Bestandteil des Ruhrgebiets (Czierpka 2019). Die Arbeit im Bergbau war körperlich hart, psychisch belastend und gefährlich (Matamala Pizarro und Aguayo Fuenzalida 2021: 343) – sie galt als eine der härtesten und gefährlichsten Berufe (Weiler 2018: 42). Die Stadt Bochum, welche sich von einer ländlichen Kleinstadt zu einer Kohle- und Stahl-Industriemetropole entwickelte, ist stark vom Bergbau geprägt (Bleidick 2021: 7). Viele Arbeitenden litten unter den extremen Bedingungen ihrer täglichen Arbeit (Matamala Pizarro und Aguayo Fuenzalida 2021: 343). Hohe Temperaturen, Dunkelheit, Lärm, körperliche Erschöpfung und die Verletzungsgefahr durch Grubenunglücke hinterließen körperliche sowie seelische Spuren (ebd.: 343f).

Viele Bergleute betätigten sich in ihrer Freizeit künstlerisch – eine Betätigung, die nicht zufällig entstand. Nach dem Zweiten Weltkrieg förderten die Zechengesellschaften gezielt kulturelle Aktivitäten wie Gesang, Literatur, Theater, Fotografie und bildende Kunst. Ziel war es, die Identifikation der Arbeiter*innen mit dem Betrieb zu stärken, ihre Bindung zu erhöhen und die Fluktuation zu verringern (vgl. Deutsches Bergbau-Museum Bochum).

Theodor Tebeck und Wilhelm Schütz waren Teil einer Freizeitgruppe kunstinteressierter Bergleute vom linken Niederrhein, deren Werke in den 1950er Jahren im Deutschen Bergbau-Museum Bochum ausgestellt wurden (vgl. Deutsches Bergbau-Museum Bochum). Tebecks Aquarell „Bauernrosen“ (1953) und Schützʼ Aquarell „Herbstliche Bäume“ (1953) zeigen Naturmotive und florale Darstellungen. Doch warum wählten sie gerade diese positiven, naturverbundenen Motive? Und welche Rolle spielte Kunst bei der Verarbeitung psychischer Belastung?

Die psychologischen Belastungen im Bergbau sind vielfältig dokumentiert: Schlafstörung, Depressionen, Angstzustände, mentale Erschöpfung und hoher beruflicher Stress waren keine Seltenheit (Matamala Pizarro und Aguayo Fuenzalida 2021: 344). Kunst wird bei solch einem belastenden Arbeitsumfeld zu einem Ventil (Han 2023: 41f). Besonders die Wahl positiver Motive wie Blumen oder idyllischer Landschaften ist dabei aufschlussreich: Sie stellt einen bewussten Kontrast zur tristen, dunklen Welt unter Tage dar. Die Kunst kann als mentaler Fluchtort verstanden werden, als ein Versuch, sich ein Stück Ruhe, Hoffnung oder Schönheit zu bewahren. Die kreative Beschäftigung mit Kunst ist ein Mittel, um emotionale Bedürfnisse zu verarbeiten und psychische Stabilität zu fördern (Jiang 2023: 78). Der Rückgriff auf Naturmotive ist in diesem Zusammenhang besonders bedeutungsvoll. Der Kontakt mit Natur, sei es real oder durch bildliche Vorstellung, hat eine positive Auswirkung auf das mentale Wohlbefinden (Cox et al. 2017: 147). Alleine der Anblick von Pflanzen und Natur kann Stress reduzieren und das emotionale Gleichgewicht stärken (Jeong und Park 2021: 1). Die Blumen und friedlichen Landschaften visualisieren die Sehnsucht der Bergmänner nach Geborgenheit und einem friedlichen Leben über Tage. Der bewusste Einsatz von Farben, helle Farben wie Orange oder Gelb oder kräftige Farben wie Rot, boten einen Gegenpol zum tristen und dunklen Arbeitsalltag. Kunst war für die Bergarbeitenden eine Art Werkzeug für einen Prozess der Selbstheilung.

Das Ausstellungsstück besteht aus einem eigens geschaffenen Gemälde, das sich an den Werken der beiden Bergarbeiter und Maler Theodor Tebeck und Wilhelm Schütz orientiert, die solche Naturmotive geschaffen haben. Ich habe mich intensiv mit der Arbeit im Bergbau und den damit verbundenen körperlichen und seelischen Folgen auseinandergesetzt. Dieses Verständnis hat mich dazu bewogen, selbst ein Gemälde zu schaffen, um meine persönliche Auseinandersetzung mit dem Thema zum Ausdruck zu bringen. Ziel ist es, einen sensiblen Blick auf den Menschen hinter dem Beruf zu werfen und zu zeigen, wie Kunst helfen kann, mit schwierigen Lebens- und Arbeitsbedingungen umzugehen.

(EN) Flowers underground – Art as a coping strategy for psychological stress in the mining context

For many years, mining was a defining and important part of the Ruhr region (Czierpka 2019). Working in mining was physically demanding, mentally stressful, and dangerous (Matamala Pizarro and Aguayo Fuenzalida 2021: 343) — it was considered one of the hardest and most dangerous professions (Weiler 2018: 42). The city of Bochum, which developed from a small rural town into a coal and steel industrial metropolis, is strongly influenced by mining (Bleidick 2021: 7). Many workers suffered from the extreme conditions of their daily work (Matamala Pizarro and Aguayo Fuenzalida 2021: 343). High temperatures, darkness, noise, physical exhaustion, and the risk of injury from mining accidents left physical and psychological scars (ibid.: 343f).

Many miners pursued artistic activities in their spare time – an activity that did not arise by chance. After World War II, mining companies specifically promoted cultural activities such as singing, literature, theater, photography, and visual arts. The aim was to strengthen workers’ identification with the company, increase their loyalty, and reduce staff turnover (cf. Deutsches Bergbau-Museum Bochum).

Theodor Tebeck and Wilhelm Schütz were part of a leisure group of miners from the Lower Rhine region who were interested in art. Their works were exhibited at the German Mining Museum in Bochum in the 1950s (cf. ibid.). Tebeck’s watercolor Bauernrosen (1953) and Schütz’s watercolor Herbstliche Bäume (1953) depict nature motifs and floral representations. But why did they choose these positive, nature-loving motifs? And what role did art play in coping with psychological stress?

The psychological stresses of mining have been widely documented: sleep disorders, depression, anxiety, mental exhaustion, and high occupational stress were not uncommon (Matamala Pizarro and Aguayo Fuenzalida 2021: 344). In such a stressful work environment, art becomes an outlet (Han 2023: 41f). The choice of positive motifs such as flowers or idyllic landscapes is particularly revealing: it represents a conscious contrast to the dreary, dark world underground. Art can be understood as a mental escape, an attempt to preserve a piece of peace, hope, or beauty. Creative engagement with art is a means of processing emotional needs and promoting psychological stability (Jiang 2023: 78). The use of nature motifs is particularly significant in this context. Contact with nature, whether real or through visual imagery, has a positive effect on mental well-being (Cox et al. 2017: 147). Simply looking at plants and nature can reduce stress and strengthen emotional balance (Jeong and Park 2021: 1). The flowers and peaceful landscapes visualize the miners’ longing for security and a peaceful life above ground. The deliberate use of colors, light colors such as orange or yellow or strong colors such as red, provided a counterpoint to the grim and gloomy everyday working life. For the miners, art was a kind of tool for a process of self-healing.

The exhibit consists of a specially created painting based on the works of two miners and painters, Theodor Tebeck and Wilhelm Schütz, who created such nature motifs. I have dealt intensively with mining work and the physical and psychological consequences associated with it. This understanding prompted me to create a painting myself to express my personal engagement with the subject. The aim is to take a sensitive look at the people behind the profession and to show how art can help to cope with difficult living and working conditions.

(PL) Kwiaty pod ziemią – Sztuka jako strategia radzenia sobie z brzemieniem psychicznym w kontekście górniczym

Górnictwo przez wiele lat było ważnym elementem kształtującym Zagłębie Ruhry (Czierpka 2019). Praca w górnictwie była ciężka fizycznie, męcząca psychicznie i zwyczajnie niebezpieczna (Matamala Pizarro i Aguayo Fuenzalida 2021: 343) – zawód górnika uchodził za jeden z najcięższych i najniebezpieczniejszych zawodów (Weiler 2018: 42). Miasto Bochum, które z małego wiejskiego miasteczka stało się industrialną metropolią węgla i stali, jest silnie ukształtowane przez górnictwo (Bleidick 2021: 7). Wiele z osób pracujących cierpiało ze względu na ekstremalne warunki swojej codziennej pracy (Matamala Pizarro i Aguayo Fuenzalida 2021: 343). Wysokie temperatury, ciemność, hałas, zmęczenie fizyczne oraz ryzyko poniesienia obrażeń poprzez wypadki górnicze pozostawiły ślady zarówno na ciałach, jak i psychice osób pracujących w górnictwie (ebd.: 343f).

Wiele z nich zajmowało się w wolnym czasie sztuką – zajęcie, które nie wzięło się z przypadku. Po drugiej wojnie światowej, spółki kopalniane wspierały zajęcia artystyczne, takie jak śpiew, literatura, teatr, fotografia oraz sztuki piękne. Celem było wzmocnienie identyfikacji pracowników i pracownic z zakładem oraz zmniejszenie fluktuacji (por. Niemieckie Muzeum Górnictwa Bochum).

Theodor Tebeck i Wilhelm Schütz byli częścią grupy zainteresowanych sztuką osób górniczych znad lewego brzegu Dolnego Renu, których dzieła zostały wystawione w latach 50. w Niemieckim Muzeum Górnictwa Bochum (por. Niemieckie Muzeum Górnictwa Bochum). Akwarela Tebecka o nazwie „Bauernrosen“ (Rolnicze róże) (1953) i dzieło  Schütza „Herbstliche Bäume“ (Jesienne drzewa) (1953) przedstawiają kwiatowe i naturalne motywy. Dlaczego zdecydowali się oni na te pozytywne motywy odzwierciedlające naturę? Jaką rolę odgrywa sztuka w radzeniu sobie z brzemieniem psychicznym?

Obciążenia psychologiczne w górnictwie są różnorodnie udokumentowane: zaburzenia snu, depresje, stany lękowe, wyczerpanie psychiczne i wysoki poziom stresu zawodowego nie były rzadkością (Matamala Pizarro i Aguayo Fuenzalida 2021: 344). W tak trudnym środowisku pracy sztuka staje się wentylem (Han 2023: 41f). Ciekawy jest tu przede wszystkim wybór pozytywnych motywów, takich jak kwiaty, czy idylliczne krajobrazy: przedstawiają one świadomy kontrast dla ponurego, ciemnego świata pod ziemią. Sztuka może być rozumiana jako mentalne schronienie, jako próba zachowania odrobiny spokoju, nadziei lub piękności. Kreatywne obcowanie ze sztuką pozwala na przepracowanie emocjonalnych potrzeb, a także wspiera stabilność psychiczną (Jiang 2023: 78). Sięganie do motywów wywodzących się z natury ma w tym kontekście ogromne znaczenie. Kontakt z naturą, nieważne czy prawdziwy, czy w formie wyobrażeń, ma pozytywny wpływ na samopoczucie psychiczne (Cox et al. 2017: 147). Samo spojrzenie na naturę i rośliny może zmniejszać stres i wzmacniać równowagę emocjonalną (Jeong und Park 2021: 1). Kwiaty i spokojne krajobrazy są wizualizacją górniczej tęsknoty za schronieniem i spokojnym życiem nad ziemią. Świadome użycie jasnych kolorów, takich jak pomarańczowy, czy żółty, a także intensywnej czerwieni, było zupełnym przeciwieństwem smutnej i ciemnej codzienności w pracy. Sztuka była dla osób pracujących w górnictwie swego rodzaju narzędziem w procesie samouzdrowienia.

Wystawiane działo składa się z samodzielnie stworzonego obrazu, inspirowanego pracami dwóch górników, którzy tworzyli właśnie takie motywy przyrodnicze. Intensywnie zajmowałam się tematem pracy w górnictwie i związanymi z nią fizycznymi i psychologicznymi konsekwencjami. To zrozumienie zmotywowało mnie do stworzenia obrazu, który wyrazi moje osobiste zaangażowanie w ten temat. Celem tej pracy jest przedstawienie wrażliwej perspektywy osoby pracującej w tym zawodzie i pokazanie, w jaki sposób sztuka może pomóc w radzeniu sobie z trudnymi warunkami życia i pracy.